PRINSJESDAG 2025: “Weinig plannen en ook nog op een smalle basis “ 18-09-2025

In een maatschappij waarin mensen op allerlei vlakken steeds meer tegenover elkaar zijn komen te staan, waren de verwachtingen vast anders. De koning noemde niet voor niets de oorlog in Oekraïne, de Israëlisch-Palestijnse kwestie en de humanitaire crisis in Gaza in zijn troonrede. Maar ook in eigen land noemde hij femicide, het veilig over straat kunnen met zowel keppeltje als hoofddoek, als het hand in hand over straat kunnen van mensen van hetzelfde geslacht. Allen recent onderdeel van het nieuws en helaas niet in positieve zin.

Dag van de democratie
Prinsjesdag is een dag van de democratie, ook al zou al koninklijke pracht en praal doen vermoeden dat het een dag van de monarchie betreft. Dat blijkt ook wel na afloop van de troonrede. De koning keert terug naar zijn paleis, zwaait met zijn familie nog even vanaf het balkon en dan zitten zijn taken erop. De minister van financiën Heinen biedt vervolgens de miljoenennota en de rijksbegroting aan in een koffertje aan de tweede kamer. De traditie van dat koffertje begon in 1947 en inmiddels is dat koffertje een beroemdheid geworden. Over de inhoud van dat koffertje wordt in de dagen na Prinsjesdag gedebatteerd in de tweede kamer tijdens de zo genaamde algemene politieke beschouwingen. Deze twee dagen komen alle bewindslieden naar de kamer en alle fractieleiders nemen de hoofdpunten van de kabinetsplannen onder de loep.
De inhoud van het koffertje werd sinds 1947 tot heden altijd tijdens de politieke beschouwingen omgezet in een touwtrekwedstrijd in woorden, maar dit jaar is die touwtrekwedstrijd afwijkend.

Smal fundament
Zeer bijzonder is namelijk dat het demissionaire kabinet nog maar is gebaseerd op twee partijen, namelijk VVD en BBB, nadat eerder PVV en NSC zijn uitgestapt. De kabinetsplannen hebben momenteel dus maar een fundament van respectievelijk 24 en 8 zetels. Deze 32 zetels vertegenwoordigen op 150 Tweede Kamer zetels maar een klein deel van de stemgerechtigden en die stemgerechtigden hebben de volle aandacht. De algemene beschouwingen zullen met de vervroegde tweede kamer verkiezingen op 29 oktober in aantocht namelijk al snel verworden tot een verkiezingsdebat, dus hoeveel van de kabinetsplannen uitgevoerd kunnen worden, is de vraag.

Polsstok
In de troonrede geeft de koning middels de metafoor van een polsstok al aan dat het bereik van kabinet beperkt is. Om nog iets te realiseren zal er bereidheid moeten zijn om het compromis te vinden en daarbij heeft de oppositie een cruciale rol. De dagelijkse zorgen van de mensen kent geen pauze knop, zei de koning. Mensen willen een inkomen waarmee ze het eind van de maand kunnen halen. De grote politieke thema‘s moeten verder opgepakt worden en in die zin is de qua beleid “lege" troonrede vooral een moreel appél aan de politiek. Het is geen troonrede van oplossingen, maar meer een verzoek aan de diverse partijen de handreiking te doen naar de anders denkenden om tot een oplossing te komen. Het gelijk van de één is niet automatisch het ongelijk van de ander.

Realiteitszin
Vooraf had het kabinet al aangegeven dat de troonrede beleidsarm zou zijn. Maar toen de koning de relatief korte toonrede had voorgelezen, bleek het zoeken te zijn naar lange termijn visies. In dit verband zou de nota ruimte genoemd kunnen worden, waarin vier grote en meerdere kleinere locaties worden aangewezen voor woningbouw. Hoofdzakelijk is gefocust op datgene dat direct effect op de koopkracht heeft op de korte termijn. Zo bezien getuigt de troonrede van realiteitszin. Het kabinet is demissionair en de verkiezingen komen eraan. De koning benoemde 29 oktober ook als de dag waarop de koers wordt bepaald.

Beleidsarm
Zelfs in de periode dat het kabinet-Schoof nog gestoeld was op vier partijen, bleek het moeilijk om ook maar iets van de eerder gepresenteerde plannen – over asiel en migratie, over landbouw, over woningbouw – van de grond te laten komen. Voor grote kabinetsplannen, die op Prinsjesdag 2025 dus ontbraken, zou het nu schier onmogelijk zijn tot uitvoering te komen gezien de verhoudingen in de tweede kamer en de in aantocht zijnde verkiezingen. In dat licht moet deze Prinsjesdag worden gezien en minister Heinen kon dus niet anders dan beleidsarme begroten.

Rode diesel
In die begroting wordt overigens wel een pijnlijke ingreep gedaan voor de BBB, want de door deze partij gewenste fiscaal aantrekkelijke rode diesel voor boeren is geofferd.
De globaal 140 miljoen die dit oplevert, zou op een andere manier wel aan de landbouwsector ten goede moeten komen. De specificatie ontbreekt vooralsnog.

Miljoenennota
Evenals voorgaande jaren was de miljoenennota ook dit jaar weer vroegtijdig uitgelekt. Al dagen eerder kwamen er krantenkoppen voorbij met als strekking dat de koopkrachtplus voor 2026 hoger uitpakt dan gedacht. Waar eerder werd uitgegaan van 1%, is er nu sprake van 1,3%, waarbij er nauwelijks verschillen zijn tussen de verschillende (inkomens)groepen. Gepensioneerden gaan er met 1,5 procent het meest op vooruit. Het begrotingstekort nadert in 2026 de Brusselse grens van 2,9%, terwijl de staatsschuld de komende jaren onder de 50% blijft (ruim onder de toegestane 60%). Ondanks de positieve cijfers waarschuwt Heinen dat we op een keerpunt staan, vanwege internationale onrust en een afkalvend vestigingsklimaat.
In de troonrede benoemt de koning in dit verband de te lage economische groei om alles te kunnen blijven betalen. Er dient aandacht voor te zijn dat het verdienmodel van ons land niet wordt aangetast.

Brandstofaccijnzen
Er is gekozen voor een verlenging met een jaar van de korting op de brandstofaccijnzen, om te voorkomen dat de literprijs benzine met ongeveer een kwartje zou stijgen. Met de verkiezingen voor de deur is er geen partij die hiertegen zal durven ageren. Ook een eerdere bezuiniging op een regeling voor kwetsbare leerlingen wordt op verzoek van de Tweede Kamer teruggedraaid, idem in het regionale openbaar vervoer. Het kabinet stelt de bezuiniging van 110 miljoen euro op het regionaal openbaar vervoer in Amsterdam, Rotterdam en Den Haag een jaar uit. Daarnaast compenseert het kabinet gemeenten voor tekorten in 2023 en 2024 die zijn ontstaan door uitgaven in de jeugdzorg. Dat kost het kabinet 728 miljoen euro.

Gevangeniswezen
Verder worden er investeringen in het gevangeniswezen aangekondigd, die de inmiddels vertrokken PVV-staatssecretaris Ingrid Coenradie een jaar geleden al (vergeefs) had gevraagd. Om een ernstig cellentekort op te lossen, wordt er 25 miljoen euro in 2028 en 50 miljoen in de jaren erna uitgetrokken. Raming was dat het goed aanpakken van het probleem 400 miljoen euro zou kosten, dus zo bezien is de aangekondigde investering een pleister. Het geld voor de gevangenissen wordt weggehaald bij de middelen die voor de tbs waren gereserveerd. En het komt uit een potje dat NSC had bevochten voor het oprichten van een grondwettelijk hof. Dat NSC-potje wordt dus nu her-besteed, omdat geen van de overgebleven partijen voorstander is van zo‘n hof.

Bekostiging
Om één en ander te bekostigen worden ook ministeries niet meer geheel gecompenseerd voor hogere kosten door inflatie. Geld dat in de ouderenzorg niet is besteed, vloeit terug naar de schatkist. En het mes gaat in een meevaller voor de energierekening, waar de komende drie jaar steeds 200 miljoen voor was uitgetrokken, maar wordt terug geschroefd naar 100 miljoen per jaar. Ook een kleine versobering in de fiscale regelingen voor expats staat op stapel, terwijl de Europese heffing op CO2 uitstoot (CBAM) die de douane vanaf januari gaat heffen ook voor extra geld gaat zorgen.

Vestigingsklimaat
Het reeds eerder genoemde vestigingsklimaat is in de plannen vertegenwoordigd. Het demissionaire kabinet gaat de industrie helpen door de nationale CO2-heffing te schrappen, zoals al langer gewenst door een Kamermeerderheid. De belasting blijft op papier wel bestaan, dus de industrie is er voor nu mee geholpen, maar voor de toekomst nog niet gerust op. De industrie wordt ook nog een jaar langer geholpen met een lagere elektriciteitsrekening. Voor de korte termijn zal dit bij de industrie goed ontvangen worden, maar voor investeringen op de lange termijn hangen er dus nog de nodige onzekerheden in de lucht. De truc die het kabinet heeft bedacht zorgt ervoor dat Nederland geen geld uit Brussel misloopt, maar betekent wel dat er gezocht moet worden naar andere manieren om de CO₂-uitstoot terug te dringen.

Stikstof
Het demissionaire kabinet kwam op Prinsjesdag tevens met een aanvullend stikstofpakket.
Om uit deze crisis te geraken wordt 2,6 miljard euro extra uitgetrokken. Dit komt bovenop de 3 miljard die minister van Landbouw Femke Wiersma in het voorjaar aankondigde. Het geld is bedoeld voor reeds bekende plannen als de vrijwillige stoppersregeling en innovatie. Ook gaan er subsidies naar natuurverbeteringsprojecten. Pijnlijker voor boeren is het instellen van zones rondom de Peel en de Veluwe waar enkele honderden boeren hun uitstoot flink zullen moeten reduceren. Dat zal soms zijn door de activiteiten rond deze natuurgebieden te verplaatsen. De koning zei in de troonrede dat Nederland van het stikstofslot moet.

Vliegtaks
De vliegtaks wordt aangepast en voor langere vluchten zal meer milieubelasting moeten worden betaald dan voor korte vliegreizen. Nu is dat nog een standaardtarief voor alle vluchten van 29,40 euro. Vanaf 1 januari 2027 komen er drie tarieven. De 29,40 blijft gelden voor vluchten tot 2000 kilometer. Voor vluchten tussen 2000 en 5500 kilometer moet 47,24 euro worden betaald. Hierbij gaat het onder meer om vluchten naar Noord-Afrika en de Golfstaten. Voor vluchten van meer dan 5500 kilometer staat straks 70,86 euro extra op de rekening.

Uitzonderingen
Nederland zou Nederland niet zijn als er op iedere nieuwe regel ook weer een uitzondering geformuleerd dient te worden. Voor het Caribische deel van het koninkrijk (Aruba, Bonaire en Curaçao) blijft het lage tarief gelden. Dat geldt ook voor Madeira, de Azoren en de Canarische eilanden, omdat ze behoren bij landen op het Europese vaste land. De eilanden werden in de troonrede ook nog kort genoemd waaraan de term maatwerk werd gekoppeld. Ik mag hopen dat dit maatwerk over meer gaat dan de vliegtaks.

Eigen risico
Naar aanleiding van Prinsjesdag kwamen ook diverse ziektekostenverzekeraars met de wettelijke wijzigingen in de basisverzekering voor 2026. Deze wijzigingen gelden voor alle zorgverzekeraars en gaan in per 1 januari volgend jaar. Onveranderd blijft het verplicht eigen risico, dat ook volgend jaar 385 euro zal bedragen.
De eigen bijdrage zal wel voor een aantal zorgsoorten wijzigen en de ziektekostenverzekeraars zullen hun klanten hier later dit jaar over informeren.

Reacties
Ondanks dat de reacties die na het uitzenden van de troonrede bij publiek werden opgehaald positief waren, was de kernboodschap niet bij alle politici goed geland. Diverse partijleiders werd na afloop gevraagd hoe ze de troonrede hadden ervaren, waarbij het antwoord steevast doorspekt was met het eigen politieke programma. De one-liners werden alvast over de kiezers uitgestort. Ondanks dat de koning nog had betoogt dat een handreiking nodig was en ondanks dat hij de troonrede afsloot met een bede, na afloop leek het toch weer business as usual.

Vakbond ABW
Als vakbond reageerden we vorig jaar op de troonrede dat er een mix van partijen in het kabinet zat die allen hun stempel wilde drukken, dat er “voor ieder wat wils" in moest zitten en dat het tot een ratjetoe leek te verworden. Met de kennis van nu is duidelijk dat het ratjetoe helaas is bewaarheid, maar de grote vraag is nu of we er iets van geleerd hebben. Kan het demissionaire kabinet nog echt politiek bedrijven en meerderheden weten te smeden met hulp van de oppositie op die thema‘s waarover iedereen het eens is dat ze geen pauzeknop kunnen gebruiken. Kortom, wordt er politieke verantwoordelijkheid genomen of blijven de partijen elkaars vliegen afvangen. Laten we hopen op de uitgestoken hand en laten we ook hopen dat de kiezer daar waardering voor heeft. Misschien is oplossingsbereidheid wel informatiever dan een bataljon aan ingestudeerde oneliners, die ons emotioneel moet sturen een keuze te maken. Vakbonden zijn van het moto samen sterk en daarbij is samenwerken een kernbegrip. Dat is politiek niet anders.

Struikelen
Nog even een andere verwijzing naar vorig jaar. In onze noot werd het nieuw aangetreden kabinet toen een exercitie voor Femke Bol genoemd, omdat er nog heel wat horden te nemen waren. Dit is achteraf een minder gelukkige vergelijking gebleken, omdat Femke ons trots maakt door over geen enkele horde te struikelen. Dat kan achteraf over het kabinet niet worden gezegd.